Zoals elk snaarinstrument, kan ook een piano ontstemd raken. Dit is zonde van de prachtige klank en resonantie waar piano producenten zo hun best voor doen, en kan het speelplezier flink bederven. Het stemmen van een piano kan echter een flinke onderneming zijn, zeker met zo’n 230 snaren. Het is zodanig complex dat er meerjarige opleidingen tot pianostemmer- en technicus aan geweid worden. Deze blog is daar zeker geen vervanging voor, maar we hopen je toch wat basisinformatie te geven over het stemmen van een piano!

Waarvan wordt een piano vals?

De snaren van een piano staan onder een enorme hoge spanning. Daarom moeten ze ondersteund worden door o.a. het frame, de stempennen, de bruggen & het klankbord. Alles wat de positie van een van deze onderdelen beïnvloedt, zal een verandering in de spanning veroorzaken en de piano daarmee ontstemmen. De belangrijkste redenen waarom een piano ontstemt zijn luchtvochtigheidsveranderingen, temperatuursveranderingen, het uitrekken van de snaren, afglijdende stempennen, en simpelweg door het spelen.

• Vochtigheidsveranderingen: Ondanks dat alle oppervlaktes van een piano gelakt zijn, kan er toch op den duur water in en uit het hout sluipen. Dit is vooral seizoensgebonden. De droge hitte van verwarmingen in de winter trekt vocht uit de piano. In nattere seizoenen komt er meer vocht binnen. Dit verandert de vorm van de zangbodem, waardoor de piano ontstemd raakt.
• Temperatuursveranderingen: De kamertemperatuur is meestal wel consistent genoeg om geen problemen te veroorzaken. Maar direct zonlicht of de hitte van een spotlight kan intens genoeg zijn dat het snel een verandering in de stemming kan veroorzaken.
• Uitrekken van de snaren: Snaren hebben een bepaalde elasticiteit die ze langzamerhand kwijt raken. Hiervoor moet je dan compenseren door ze weer onder extra spanning te zetten. Door de nieuwere snaren meteen wat uit te rekken blijven ze langere tijd stabiel, maar door ze meteen teveel uit te rekken kan je ze beschadigen.
• Afglijdende stempennen: Nieuwe piano’s hebben dit probleem niet, omdat hun pennen nog zo strak staan dat de snaarspanning ze niet doet draaien. Maar des te ouder de piano, des te meer een stemblok zijn greep op de pennen verliest. Hierdoor kan de snaarspanning de pennen langzaam draaien, waardoor de piano langzaam ontstemt.
• Spelen: Hoe luider en vaker je op een piano speelt, hoe sneller hij een klein beetje ontstemd raakt. Dit komt door de egalisatie van de spanning over de lengte van de snaren. Hoe beter de snaren "gezet" worden tijdens het stemmen, hoe minder dit gebeurt.

Kan je zelf een piano stemmen?

Het stemmen van een piano klinkt makkelijk genoeg om het zelf te doen. Simpelweg de snaren aanspannen totdat ze op de juiste toonhoogte zijn. Maar allerlei imperfecties zoals losse stempennen en wiebelende hamers veroorzaken verschillende problemen die het proces toch lastig maken. Veel van deze imperfecties ontstaan door ouderdom, misbruik, of de omgeving, maar zijn wel corrigeerbaar. Daarom is het handig om een professionele stemmer ernaar te laten kijken. Zij zijn beter in staat om met de volgende problemen om te gaan:

• Valse slagen: Deze ontstaan wanneer één van de uiteinden van het trillende deel van de snaar geen goed contact maakt met het eindpunt. Hierdoor ontstaat een toon die klinkt als twee snaren die niet goed op elkaar afgestemd zijn. Dit is niet te elimineren door te stemmen.
• Sympathieke slagen: Dit verwijst naar het resoneren van de snaren in de hoge tonen die geen dempers hebben tijdens het verhogen van de toonhoogte met de snaren die gestemd worden. Dit probleem verdwijnt zodra de hoge tonen beter gestemd zijn. Maar soms ontstaan deze slagen ook bij lagere snaren waarbij de demper niet goed afgesteld op de snaar. Ook dit probleem vereist meer aandacht dan alleen stemmen.
• Instabiliteit bij het stemmen: Het kan zo zijn dat bij het stemmen één kant uit de toon valt terwijl je de andere kant stemt. Als herhaaldelijk stemmen geen verbetering geeft, kan dit komen door een loszittend stemblok. Hierdoor kan het verschuiven of schommelen terwijl je de spanning verandert.
• Moeite met het gelijkmaken van de snaarspanning: Soms blijft een snaar vast zitten op dezelfde toonhoogte tijdens het stemmen, om plotseling te veel veranderen. Dit kan gebeuren doordat de drukbalk te ver is ingedraaid. Hierdoor ontstaat te veel wrijving tussen de drukbalk en de snaren. Hierdoor worden de snaren onder een ongewoon grote hoek door de drukbalk gebogen, waardoor ze lastiger te stemmen zijn.

Hoe vaak moet je een piano stemmen?

Het is zeker niet nodig om elke wanneer je wilt spelen om de piano eerst te stemmen. Piano’s die worden bewaard in een omgeving met een consistente temperatuur en luchtvochtigheid blijven stabiel gestemd. Een piano in een meer wisselvallige omgeving of die erg veeleisend gebruikt wordt hebben misschien meer onderhoud nodig. Toch is er geen vaste regel over hoe vaak je een piano moet stemmen. Een piano die regelmatig bespeeld wordt en in goede staat verkeert, kan volstaan met twee stembeurten per jaar. Een piano die dagelijks door een professionele muzikant of een serieuze student wordt bespeeld, moet misschien maandelijks of zelfs vaker gestemd worden.

Wanneer je een akoestische piano of vleugel bij Music All In koopt, krijg je de eerste stembeurt er altijd bij. Daarna kunt u voor alle benodigde stembeurten terecht bij Bol Piano’s hun landelijke stemcentrale. En als je écht geen zin hebt om rekening te houden met het hoeven stemmen van je piano, blijft een digitale piano ook altijd een goede keuze!